Howard Gardner en zijn (mogelijke) belang voor het onderwijs

Meervoudige intelligenties

Al een aantal jaren is in het onderwijs de theorie over intelligentie van Howard Gardner populair.  Gardner stelt in deze theorie dat er niet één vorm van intelligentie is, maar dat de mens er meerdere heeft. Hij spreekt dan ook over meervoudige intelligenties. Gardner noemt er in zijn boek uit 1993 zeven: de verbale, de logische, de ruimtelijke, de muzikale, de natuurlijke, de interpersoonlijke en de intrapersoonlijke intelligentie.

Of deze intelligenties bestaan, wagen veel wetenschappers te betwijfelen. Feit is wel dat in het onderwijs een beweging is ontstaan waarbij wordt uitgezocht wat de favoriete intelligenties van de leerlingen zijn en wordt door de leraren gepoogd in de lessen en activiteiten hierbij aan te sluiten. Dit gebeurde in de VS al in de jaren ’90 van de vorige eeuw. De populariteit van meervoudige intelligenties is in Nederland na de eeuwwisseling op gang gekomen.

Gardner geeft aan zelf uitermate verrast te zijn door het feit dat het leraren en schoolleiders zijn theorie gingen gebruiken voor het inrichten van onderwijs. Hij volgde een aantal scholen in de VS en zag zaken die hem bevielen en die hem tegenstonden. Hij ging door het lint toen in Australië zijn theorie werd gekoppeld aan etniciteit. Er circuleerde een lijst met etnische groepen waarop stond welke intelligenties ze zouden bezitten en welke ze zouden missen.

Gardner over onderwijs

Dit misbruik van zijn (onbewezen) theorie leidde ertoe dat Gardner zich ging bezighouden met de vraag wat het onderwijs nu zou moeten dan wel kunnen met zijn theorie. Gardner meent dat er uit zijn theorie drie implicaties voor het onderwijs voortkomen. Dit zijn:

• De leerling staat centraal;
• De nadruk in de lessen ligt op het realiseren van onderwijsdoelen;
• Belangrijke concepten moeten in lessen vanuit meerdere perspectieven benaderd worden.

Wie mij kent, weet dat ik vind dat de leerling pas centraal kan staan als de leraar haar vakmanschap ten volle kan uitoefenen. De leerling centraal is wat mij betreft nooit het uitgangspunt van het onderwijs, maar de uitkomst van een proces waarbij de leraar de ruimte krijgt om haar vakmanschap te ontwikkelen en goed onderwijs te realiseren.

Gardner ageert tegen de industriële opvatting van het onderwijs – in dit verband vindt hij in Ken Robinson een medestander – maar ook nu weer geldt dat er geenszins bewijs is dat de organisatie van het onderwijs gestoeld is op een industriële benadering en dat – hieruit voortvloeiend – leerlingen worden afgeleverd die perfect passen in de industriële samenleving. Het is een sterk frame, maar niet meer dan dat. Een frame overigens van Charles Dickens. Lees Hard Times maar eens en let dan op Gradgrind, de hardvochtige heerser over feiten en feitjes.

Eenzijdig onderwijs

Waar Gardner wat mij betreft een gevoelige snaar raakt, is het feit dat we er in het onderwijs onvoldoende voor zorgen dat leerlingen concepten, begrippen en processen daadwerkelijk weten te doorgronden. Zo schrijft hij over afgestudeerde natuurkundigen van gerenommeerde instituten als MIT en Johns Hopkins, die over bepaalde natuurkundige verschijnselen dezelfde kennis hebben als vijfjarigen. Het ging, zo las ik ergens anders, over de vraag waarom bepaalde delen op de aarde seizoenen hebben en andere niet. Welk proces verklaart dit, werd gevraagd.

Welnu, het klopt dat we in het onderwijs te veel willen (aan)leren en hierbij te weinig tijd nemen om ervoor te zorgen dat leerlingen nieuwe concepten terdege doorgronden. We haasten ons door de leerstof en missen daardoor de kans om met leerlingen dieper in de materie te duiken en om ze verbanden te laten zien. Ik geef een voorbeeld uit het literatuuronderwijs. Er wordt van jongs af aan veel (voor)gelezen op scholen. Veelal worden de teksten die hierbij worden gebruikt als losstaande entiteiten gezien. Er wordt weinig onderricht gegeven in verbanden tussen teksten en leerlingen hebben vaak geringe kennis over achterliggende patronen en motieven in verhalen. De populaire schrijver Elena Ferrante merkte dit op over literatuur: “There is no work of literature that is not the fruit of tradition.” De Napolitaanse romans van Ferrante staan in een lange traditie. Wie het eerste hoofdstuk uit De geniale vriendin leest, hoort een verre echo van de mythe van de Minotaurus. Door leerlingen niets te leren over basisverhalen en basisplots in de wereldliteratuur zullen ze deze zelf niet ontdekken. Ze zullen ook niet in de gaten hebben dat Lila en Elena zusjes zijn van Mathilda (Roald Dahl). In dat prachtige boek zit namelijk hetzelfde ‘monsterplot’ verweven.

Gardner pleit er voor om de omvang van het curriculum te beperken en onderwerpen diepgaand te behandelen. Als school en als leraar is het van belang om te monitoren of leerlingen de kennis die je overbrengt ook daadwerkelijk beheersen. Voor Gardner geldt dat dit pas het geval is als ze het de kennis in een andere situatie kunnen toepassen. Zo zou je bijvoorbeeld, als je over redenen en achtergronden van vogeltrek hebt geleerd, beredeneerd moeten kunnen uitleggen waarom er, zoals blijkt uit vogeltellingen, steeds meer ooievaars zijn die niet migreren in het najaar, maar hier blijven overwinteren. Waarom zal dit zou zijn?

Een ander punt dat Gardner naar voren brengt – en daarmee zijn we weer terug bij zijn meervoudige intelligenties – is zijn voorstel om een onderwerp vanuit meerdere gezichtspunten te behandelen. Ik noem dit voor het gemak aanvliegroutes. Hij stelt voor om de diverse intelligenties te zien als een uitgangspunt om een onderwerp in de klas uit te leggen. We maken in het onderwijs veelvuldig gebruik van tekst en beeld, maar er zijn ook andere manieren om kennis over te brengen. Zo noemt Gardner de mathematische en de esthetische aanvliegroute als voorbeelden.

Daarmee raakt Gardner aan een interessant punt. Enerzijds toont hij het onderwijs de vrij eenzijdige opbouw van de meest lessen. Anderzijds toont Gardner ons het feit dat je elk vraagstuk, elk onderwerp vanuit verschillende gezichtspunten kunt benaderen en dat dit enorm veel ruimte en vrijheid voor vakmanschap biedt. Om even terug te keren naar de vogeltrek en de uiver: Je kunt je voorstellen dat je tijdens een les over dit onderwerp een tekst leest en naar een clip kijkt. Maar als je de migratie van de ooievaar rekenkundig benadert – de afstand tussen Amsterdam en Bamako is 6.600 km – dan zal voor leerlingen duidelijk worden dat ooievaars die enorme afstand alleen zullen overbruggen als het ze voordeel brengt.

Bron

En kijk eens naar dit kunstwerk, genaamd De Uiverhoeve. Dit object wordt jaarlijks bewoond door een stel ooievaars. Het is een krachtig en prachtig beeld dat je kunt gebruiken om in de klas stil te staan bij de vraag hoe de ooievaars – die als het om hun broedplek gaat vrij standvastig zijn – deze plek weer weten te vinden. Veel meer dan de suggestie van een hoeve is dit kunstwerk niet. Hoe zal het er vanuit de lucht uitzien, is het eerst wat mij te binnenschoot.

Wie op de middelbare school een beta-pakket had, weet wel hoe fijn het is om biologielessen te krijgen of bij scheikunde in de banken te zitten. Daar krijg je tijdens de lessen waarbij iets nieuws wordt aangeleerd de bovengenoemde veelzijdigheid er als vanzelfsprekend bij. Microscopen worden gebruikt; bunsenbranders ontstoken. Je weegt, je ruikt en soms proef je ook materiaal. Die veelzijdige benadering bij het aanleren van kennis vond ik altijd inspirerend én leerzaam.

Tot slot

Er is reden om met enige scepsis naar de theorie van de meervoudige intelligenties te kijken en ik weet niet of het raadzaam is om deze theorie als uitgangspunt van je onderwijs te nemen. Het is echter wel zo dat Gardners idee van de aanvliegroutes het overwegen waard is. Met name de lessen bij de zaakvakken zouden veel winnen als bij het voorbereiden van de lessen kijkt voorbij het boek, de kennisclip en het werkblad. Dat is geen nieuwe gedachte, dat weet ik. Maar het is altijd prettig om eraan herinnerd te worden dat leerlingen meerdere perspectieven nodig kunnen hebben om nieuwe lesstof wezenlijk te doorgronden.

 

Advertenties

Lerarentekort en de onnozele oplossing

Beste collega’s,

Het lerarentekort is niet veroorzaakt door ons (leraren) en zal ook niet door ons worden opgelost. Wij geven les en we doen soms nog iets meer, maar (landelijke) politiek bedrijven en problemen oplossen waarvoor wij niet verantwoordelijk zijn is niet wat op ons bordje hoort te liggen.

Daar heb je politici, raden en bestuurders voor.

Kijk, dat er een tekort is, is duidelijk. Dat tekort was een stuk kleiner geweest als besturen op een wat fatsoenlijkere en vooral professionelere wijze met leraren waren omgegaan.

Hedenmorgen stond een artikel in een lokale courant over het lerarentekort, waaruit ik twee aspecten naar voren wil brengen.

Het ene aspect betreft het feit dat (jonge) leraren blijkbaar weinig ruimte krijgen om hun expertise binnen school/bestuur te ontplooien. Ik citeer: “Jonge leerkrach­ten kijken kritisch naar de ontwikke­lings­mo­ge­lijk­he­den binnen een school. Als die onvoldoen­de zijn, kijken ze verder.” Zaken als erkende ongelijkheid, werken met expert-leraren en het hanteren van een professionele schoolcultuur ontbreken op veel plekken in het onderwijs. Daar kan een bestuur op sturen, maar dat komt veelal niet uit de verf.

Het andere aspect betreft de oplossing van het tekort. Ik citeer wederom: “Het onderwijs moet anders georgani­seerd worden. Meer leerplei­nen in plaats van groepen met een eigen leerkracht.”

Dat is een onnozele oplossing. Leerpleinen zijn niet effectief, schepen jou als leraar op met meer taken en verantwoordelijkheden en hollen je vakmanschap uit. Wie wel eens op een school met leerpleinen heeft gewerkt (ik steek nu mijn vinger op) weet dat je voortdurend rondloopt met het gevoel pedagogisch en didactisch tekort te schieten. Wie dit als oplossing ziet van het lerarentekort, moet dan maar zelf leraar op zo’n plein worden.

Mijn advies is om te weigeren aan deze oplossing mee te werken. Als jouw school overweegt met leerpleinen te gaan werken met als argument dat nood wet breekt, stap dan op en zoek een school waar ze dit niet doen. Laat je vakmanschap niet uithollen door bestuurders die niet in staat zijn om goed personeelsbeleid te voeren en die denken dat een leraar van elastiek is.

Verder wens ik jullie allen een prachtig schooljaar toe.

 

Vlucht Robin, vlucht

Hollywood kent eigenlijk maar twee soorten scenario’s las ik eens: iemand komt en iemand vertrekt. Rambo (“He drew first blood!”) en The Deer Hunter. Alle westerns, de laatste film van Quentin Tarantino meegerekend.

Allemaal varianten op Odysseus, denk ik dan.

Het mooie aan het verhaal van Odysseus is dat hij zowel gaat als komt. Hij reist naar het einde van het universum om daar een stad te vernietigen, waarna het elastiek hem terugtrekt naar Ithaca. Het meest bijzondere aan dat verhaal is wel dat alle avonturen de goede, oude Odysseus weinig hebben gedaan. Als hij de schakers van zijn vrouw heeft uitgeschakeld gaat het leven door alsof hij nooit is weggeweest en alsof hij op geen enkele wijze is beroerd door wat hij heeft meegemaakt en bestreden.

Dat geldt niet voor John Rambo, de meest nationalistische ptss-er ooit. Die schoot een compleet dorp aan flarden omdat een vermaledijde sheriff hem dwars zat.

Geweldige film.

En dan heb je natuurlijk de getormenteerde jongeling Holden Caulfield, die z’n school verlaat en ’s nachts door New York trekt, op weg naar de slaapkamer van zijn zusje. Zijn ouders begrijpen geen moer van hem.

Ik wil maar zeggen dat onze cultuur qua ideeën en uitwerking van die ideeën sterk leunt op verhalen die al duizenden jaren oud zijn. Je kunt overal in de literatuur varianten op dit oerthema aantreffen. Of je nu het jeugdboek Niemand houdt Don Carlo tegen neemt of Gulliver’s Travels, ze zijn een echo dan wel een reactie op het oerverhaal van Homerus. Als je aan die lange lijst nog iets wilt toevoegen, dan moet je van goede huize komen, denk ik maar.

En daarmee zijn we aangekomen bij Weg van Jowi Schmitz. Als je haar boek leest, dan is een reëele vraag of dit boek met bekende thematiek iets bijdraagt aan die enorme berg boeken over jongeren die de wereld in trekken en zichzelf ontdekken. Dat antwoord luidt nee. Schmitz kan aardig schrijven, maar we komen met haar op plaatsen waar we al zo vaak zijn geweest. De paden zijn platgetrapt.

Enkele voorbeelden.

De ouders van Anna hebben geen oog voor hun dochter. Zij had een hij moeten zijn en vader en moeder hebben meer aandacht voor de kinderen die ze thuis opvangen. De getormenteerde Robin, een jongen van 17 die heeft gezien hoe zijn vader zijn moeder de hersens insloeg, is een van de kinderen bij haar in huis. Ze houdt van hem. Haar ouders begrijpen geen moer van Anna. Dat spreekt.

Anna verliest haar Robin, de jongen van wie ze houdt en met wie ze zou vluchten. Hij wordt geschept door een auto en vliegt zo het verhaal uit. John Rambo verloor zijn maten, Odysseus vrijwel z’n gehele bemanning en Holden Caulfield zijn broertje. Ik bedoel maar.

Kijk, Schmitz kan best aardig schrijven, maar het is allemaal al wel eens gezegd. Dat zou mij weerhouden om schrijver te worden, maar het schrijven van uitgekauwde verhalen schijnt voor veel mensen een brandende ambitie te zijn. En dan lekker vertellen over jezelf, dat trieste kenmerk van de Nederlandse literatuur. Schmitz heeft in dit boek een jeugdervaring verwerkt. Zij liep als vijftienjarige weg van huis en belandde in Barcelona, de stad waar Anna – die zich Robin noemt – ook arriveert.

Kijk, je hebt als lezer enorm veel houvast aan de bekende thematiek van het boek. Maar het boek leest alsof je van een berg naar beneden loopt en steeds meer snelheid krijgt. De zinnen zijn zo glad en er is zo weinig interessants om je aan vast te houden dat je over de pagina’s en door het verhaal raast. Het is een aaneenschakeling van zinloze, nietszeggende zinnen. Een paar oneliners en veel korte zinnen, meer is het niet.

Weg van Schmitz is bedoeld voor lezers tussen de 14 en 18 jaar. Maar stel je nu eens voor dat jij zo’n lezer bent en je kunt kiezen uit aardige, goede en erg goede boeken. Dan kies je toch Catcher in the Rye?

Ik bedoel maar.

 

 

 

Wat leerlingen je kunnen leren

Angst

Het loopt bij het lezen van boeken niet altijd zoals gepland. Ik had Meester! van Frank McCourt boven op de stapel onderwijsboeken liggen en ik was er ook al aan begonnen, maar er kwam een boek tussendoor. Dat boek is Some Kids I Taught and What They Taught Me van Kate Clanchy. Ik had het al een tijdje geleden besteld en toen het uiteindelijk in de brievenbus zat was ik nieuwsgierig en begon ik eigenlijk direct met lezen. McCourt was ik plotsklaps vergeten. Clanchy’s boek zal ik in dit blog bespreken; McCourt moet nog even wachten.

Laat ik mijn bespreking beginnen met angst en de invloed die angst heeft op de leerlingen in de klas van Clanchy. Je kent het wel. Alles is rustig, maar plotseling – als een duveltje uit een doosje – breekt de hel los. Twee jongens, beide afkomstig uit Somalië, zijn met elkaar op de vuist gegaan. De een heeft een bloedneus, maar weet wel, half-stoer, uit te brengen dat hij de eerste klap heeft uitgedeeld. Maar hoe is het mogelijk dat de jongens Aadil en Cumar, afkomstig uit hetzelfde land en altijd zo rustig en beschaafd, elkaar op het gezicht hebben getimmerd?

‘Aren’t you both Somali?’ I ask. ‘You told me you were Somali.’

‘Miss,’ said Aadil, ‘I’m mixed. Like … Kenya-Somali mix. My mum and dad, they’re from different …’ He hesitates. He won’t say the word ‘tribe’; we’ve talked about that.

‘They’re from different groups. It’s all mixed up, there, Somali and Kenyan? My mum – she looks like me. My brothers – they look like my dad. They look like Cumar. I look different. I look Kenyan. Cumar says I look Kenyan.’

In de laatste kwalificatie ligt de oorzaak van de knokpartij besloten. Als je uit Somalië komt, dan is de kans op een verblijfsvergunning reëel. Dat geldt niet voor Kenianen. Aadil is bang dat hij zal worden afgewezen omdat hij er niet uitziet als een Somaliër, terwijl hij dat wel is. De autoriteiten zouden hem op basis van zijn uiterlijk kunnen uitsluiten. Zijn angst, aangewakkerd door Cumar, deden zijn vuisten ballen en de strijd ontbranden.

Bij veel van de leerlingen waaraan Clanchy lesgeeft of les heeft gegeven, speelt angst een rol in hun leven. Leerlingen die blij zijn met het schooluniform, omdat ze niets anders hebben om te dragen. Leerlingen die bang zijn dat anderen ontdekken dat hun ouders niet kunnen lezen en schrijven. Of leerlingen die na een terroristische aanslag bang zijn dat het hen zal worden kwalijk genomen of aangerekend: “Alle moslims zijn terroristen.” Terwijl je leest over leerlingen als Cheyenne, Shakila of Aadil, hoor je op de achtergrond een sobere soundtrack met onder meer Senior Soul, die zingt:

In this world of no pity I was raised in the ghetto of the city
Momma she worked so hard to earn every penny. Oh lord

Something is holding me back
Cause. Is it because I’m black

Zeker voor leraren die werken op scholen met leerlingen uit achterstandsgezinnen (lage ses) zullen de verhalen van Clanchy bekend klinken.

Clanchy

Kate Clanchy, geboren in 1965 en geschoold op universiteiten in Edinburgh en Oxford, is leraar, journalist en schrijver. Ze geeft literatuur- en poëzieonderwijs in Oxfordshire. In dit boek beschrijft Clanchy haar carrière in het onderwijs en schrijft ze over de leerlingen die zij in de loop der tijden heeft ontmoet. In vijftien hoofdstukken bespreekt Clanchy een aantal kenmerkende aspecten van het hedendaagse onderwijs. Ze schrijft over leerlingen met een lage ses, over leerlingen die als migrant naar Engeland zijn gekomen, het verschil tussen scholen in dezelfde buurt (segregatie) en over seksuele ontwikkeling en – voorlichting. Het is een veelzijdig boek over diverse facetten van ons vak.

Een les poëzie

Clanchy neemt ons in het hoofdstuk  “About Teaching English” mee in haar aanpak bij poëzieonderwijs. En die aanpak is eenvoudig. Ze zoekt een kwalitatief hoogstaand gedicht uit, leest dit in het geheel voor en gaat dan met de leerlingen in gesprek over wat het gedicht in hen teweegbracht. Ze maakt geen analyse van het gedicht. Hierna leest ze het gedicht nogmaals voor, waarbij de leerlingen hun ogen sluiten. In het vervolg van de les schrijven de leerlingen een eigen gedicht – als reactie op het gelezen gedicht. In haar boek staan enkele van deze gedichten afgedrukt en daar zitten pareltjes tussen. Zoals deze, van Priya, een meisje uit Bangladesh:

My mother country

I don’t remember her

in the summer,

lagoon water sizzling,

the kingfisher leaping,

or even the sweet honey mangoes

they tell me I used to love.

I don’t remember

her comforting garment,

or her saps of date trees,

providing the meagre earnings

for those farmers

out there

in the gulf

under the calidity of the sun,

or the mosquitos

droning in the monsoon,

or the tipa tapa of the rain,

on the tin roofs,

dripping on the window,

I think.

Er zit, zoals ik het lees, een heldere opbouw in haar lessen. Ze reikt hoog met goede poëzie, waarvan sommige leerlingen in haar klas niet alles snappen maar wel het gevoel, het ritme en dergelijke in het gedicht herkennen en daarop kunnen reageren. Ze leert haar leerlingen dicht bij zichzelf te blijven. Ze houdt ze voor dat hun leven, hun ervaring en hun dromen het waard zijn in poëzie te vangen.

Agape

En wat die leerlingen schrijven en vertellen is soms hartverscheurend. Weet je, wij hebben de luxe om ons levensverhaal op veel verschillende manieren te vertellen. We zijn hier geboren en getogen en leven niet met de angst dat iemand ons zal betrappen op een inconsistentie in ons verhaal. Vluchtelingen leven daar wel mee. Ze moeten bij hun verhaal blijven. Dat is ze geleerd. Ze hebben huis en haard verkocht en zijn vertrokken. Ze blijven leven met de angst dat hun verhaal niet meer zal worden geloofd en dat ze het land moeten verlaten. En die angst (opnieuw die angst) vreet aan het geluk en zelfvertrouwen van haar leerlingen.

Maar hoe ga je nu om met leerlingen die getekend zijn door het leven? Leerlingen die familieleden hebben verloren? Die oorlogen hebben meegemaakt? Die dingen hebben gezien die wij niet eens kunnen bedenken? Welnu, met iets wat Chanchy agape noemt.

Die agape, die je zou kunnen omschrijven als altijd bereid het beste van de ander te denken, klaar om te vergeven, bereid het beste voor de ander te zoeken, is de grondhouding die Clanchy drijft in haar onderwijs. Een houding overigens die ze universeel acht en die iedere leraar zou moeten bezitten.

Verdwalen

Clanchy is een ervaren schrijver en dat merk je in dit boek. De langere hoofdstukken zijn zorgvuldig opgebouwd en met name haar opmerkzaamheid, observatievermogen en inzicht in het leven van de leerlingen valt op. Ook al heb je weinig kennis over de onderwijssystemen in Engeland en Schotland, toch kun je gemakkelijk verdwalen in dit mooie boek over onderwijs en lesgeven. Als lezer zit je tijdens bepaalde passages in de tekst bij Clanchy en haar leerlingen in de klas en denk je mee over de opbouw van de les of bij het aanpakken van een probleem.

En, zoals gezegd, je herkent de ernstige gevolgen van armoede die bepaalde gezinnen al generaties lang treft. Moeders die maar vijftien jaar ouder zijn dan hun kinderen; vaders die ontbreken en gezinnen die door oorlog en vlucht uiteen zijn geslagen. Clanchy schrijft het met compassie op en kiest telkens voor een menselijke benadering van de situatie waar veel leerlingen in terecht zijn gekomen.

En dat is wat je als lezer leert van de leerlingen van Clanchy. Namelijk dat je moet kijken voorbij hun afkomst, hun religie, hun ses, hun uiterlijk, etc. Je moet bij elke leerling op zoek gaan naar het diep menselijke dat iedereen (en dus ook elke leerling) bezit. Dat is je eerste taak als leraar. De rest, zoals prachtige poëzie schrijven, komt daarna.

Some Kids I Taught is een prachtig boek, een aanrader.

 

 

 

 

 

De waarde van goed werk

[Inleiding]

Veel leraren hebben weleens de video gezien waarin werk van leerling Austin wordt getoond. Hij heeft de opdracht gekregen om als een wetenschapper naar een vlinder te kijken en deze zo precies mogelijk na te tekenen. Na veel feedback, aanpassingen en verbeteringen lukt het de jonge Austin een prachtige vlinder te tekenen. De man die in de video het werk van Austin presenteert en becommentarieert is John Berger. Hij strijdt als leraar al veertig jaar voor goed werk van zijn leerlingen.

[Leraar en bouwvakker]

John Berger heeft lange tijd twee banen gehad. Naast leraar in het Amerikaanse basisonderwijs was hij in de weekenden en vakanties bouwvakker. Het ambacht van bouwvakker vraagt dat er goed werk wordt geleverd. Dit streven naar werk van hoge kwaliteit is ook een van de uitgangspunten van Berger in zijn klaslokaal. Hij verwacht niet alleen van zichzelf, maar ook van zijn leerlingen werk van hoge kwaliteit. In dit artikel onderzoek ik wat die hoge kwaliteit van werk is, hoe Berger dit in zijn leslokaal bewerkstelligt en wat jij als leraar hiervan kunt gebruiken voor je eigen lespraktijk.

[Michaela School]

Voordat ik inga op het werk van Berger, neem ik je mee naar de Londense Michaela School. De school staat als strikt bekend. Er wordt op een hoog niveau en in een razend tempo les gegeven. Een les van vijftig minuten ís een les van vijftig minuten. Er wordt maar weinig onderwijstijd gelekt en leerlingen en leraren werken tijdens een les hard aan de doelen die behaald moeten worden. De school staat in een sociaal gezien zwakke wijk, maar de lat ligt voor de leerlingen hoog. Dit geldt voor een vak als Engels, maar evengoed voor de creatieve vakken. De leerlingen maken prachtig werk. De school geeft aan dat ze bij elk vak hoge verwachtingen van leerlingen hebben; de creatieve vakken vormen hierop geen uitzondering. Men is op deze school niet tevreden met half werk. Dit geldt voor de leraren én de leerlingen.

[Portfolio]

Berger werkte jarenlang op een dorpsschool in de Amerikaanse staat Massachusetts. Je zou verwachten dat in een school die de plaatselijke gemeenschap bedient het al snel voldoende is. De kans dat de leerlingen hun dorp dan wel streek zullen verlaten is klein en voor velen ligt het werk in een familiebedrijf of een lokale onderneming reeds te wachten. Maar Berger liet zich hierdoor niet belemmeren. Hij leerde zijn leerlingen om werk van hoge kwaliteit te produceren. Het vakmanschap dat hem leerde om als bouwvakker goed werk na te streven, legde hij in de klas zijn leerlingen op. In de loop der jaren bouwde hij een portfolio op met bijzonder werk van zijn leerlingen. En hoewel Berger zich bescheiden opstelt, is dat portfolio het venster naar een kijk op leerlingen die uitdagend en inspirerend is. Want de onderliggende vraag is of elke leerling in je klas een Austin kan zijn en wat ervoor nodig is om dit te bereiken. Ik zal in het vervolg van dit artikel een aantal aspecten uit Bergers aanpak bespreken en die als mogelijke interventie presenteren. Het belangrijkste uitgangspunt voor Berger bij zijn streven naar excellent werk van leerlingen is de waarde die uit goed werk spreekt.

[Het belang van waarde]

Ontegenzeggelijk laat het streven naar excellent werk een waarde zien die we in het onderwijs weleens vergeten. Het gaat er in eerste instantie om dat Berger van zijn leerlingen geen middelmatig werk accepteert. Als bouwvakker en als leraar streeft hij ernaar om goed werk af te leveren. Die standaard die hij hierbij hanteert legt hij zijn leerlingen voor. Hij laat leerlingen zien wat hij van ze verwacht en helpt ze erbij dit ook te bereiken. Het belang hierbij is dat leerlingen leren dat wat zij maken, schrijven, tekenen of bedenken aan hoge kwaliteitseisen moet voldoen en dat het hierdoor voor henzelf en voor anderen iets wordt om van te genieten en te leren. Dat leren vindt ook plaats bij de leerlingen. Zij leren dat het afleveren van goed dan wel excellent werk volharding vraagt en de bereidheid om herhaaldelijk kritisch naar het werk te kijken en dit te verbeteren. Leerlingen leren op deze manier ook een standaard die hen van pas komt in hun latere leven. Je kunt immers als automonteur, aspergeteler, lerares, chirurg of balletdanser geen half werk leveren.

Het gaat er in beginsel om dat leraren de waarde van excellent werk inzien. Ik weet nog hoe ik eens met een aantal collega’s een project draaide rondom slootonderzoek. De leerlingen wisten veel over de dieren die in de sloot leefden. Ze konden aangeven of de sloten schoon waren of verontreinigd en ze hadden zicht op de processen die in de sloot plaatsvonden. We besloten de leerlingen een presentatie te laten maken over een door hen gekozen slootdiertje. De leerlingen moesten de informatie zo opschrijven dat iemand die geen kennis had van het dier goede informatie kreeg om hen zelf iets over het dier te kunnen laten vertellen. Hun ouders waren hierbij het publiek waarvoor de leerlingen schreven. Verder moesten de leerlingen de informatie verwerken in een boekje, dat ze zelf maakten, voorzagen van een voorwoord en een inhoudsopgave. Bij dit alles hadden we uitgewerkte voorbeelden gemaakt die de leerlingen konden raadplegen. Naast het belang van het maken van iets van waarde, de volharding die het vroeg om goede teksten en tekeningen te maken en aan de vormgeving te denken, was hier ook veel tijd voor nodig. De tocht naar excellent werk van leerlingen vraagt om tijd. Je moet het zo belangrijk vinden, dat je de druk vanuit het curriculum of de jaarplanning even laat voor wat het is en durft te blijven schaven aan het werk waarmee je leerlingen bezig zijn.

[Hoge verwachtingen]

Berger toont dat het maken van goed werk volharding vraagt van zowel de leerling als de leraar en dat je er tijd voor moet maken. Een bouwvakker bouwt niet in een namiddag een huis en een kunstenaar schildert niet in een vrij uurtje een meesterwerk. En leerlingen knutselen niet in op een vrijgekomen uurtje een mooie uitvinding in elkaar. Maar naast deze aspecten, zit er nog iets verborgen in de visie op goed werk van leerlingen en dat is namelijk dat hij hoge verwachtingen heeft voor ál zijn leerlingen. Door z’n leerlingen te laten ervaren dat zij kwalitatief hoogstaand werk kunnen maken en dit feitelijk ook te eisen, laat Berger zijn grote geloof in de capaciteiten van zijn leerlingen zien.

Ik bezocht eens een conferentie over schrijfonderwijs. Rond de presentatie van de herziene uitgave van Van Nordens boek Iedereen kan leren schrijven lieten scholen werk van leerlingen zien. Dit was uitermate interessant en leerzaam. Je zag enerzijds de liefde en het talent voor het schrijven van teksten, terwijl je anderzijds het idee kreeg dat de teksten nog niet af waren. Zo werd een tekst getoond over koningin Wilhelmina. Daarin stond een historische onjuistheid. In een andere tekst had een leerling iets geschreven over vulkanisme wat niet geheel juist was. Met wat meer tijd, volharding en het benadrukken van het belang van excellent werk hadden deze leerlingen nog een betere versie kunnen schrijven.

[Het belang van balans]

De video van Austin toont de fases van de ontwikkeling van zijn werk. Je ziet bij wijze van spreken de metamorfose van een matig kijkende leerling naar de blik van de wetenschapper. Daarin schuilt nog een uitdaging. Dat laat Richard Sennet mooi zien in De ambachtsman. Je moet als ambachtsman kunnen bepalen wanneer iets goed is en of een verandering niet nog tot een verbetering leidt. Dat oefenen in de klas laat voor leerlingen zien hoe belangrijk het is dat een vakman zijn werk bekijkt, verbetert, beoordeelt en – in overleg met anderen – het moment bepaalt waarop het af is. Berger kan een inspiratie zijn bij het maken van werk van hoge kwaliteit. Hiervoor is naast het belang van goed werk, volharding en tijd ook belangrijk dat jij als leraar hoge verwachtingen hebt van je leerlingen. En wie heeft die nu niet?

Literatuur:

Berger, Ron (2003). An Ethic of Excellence. Building a Culture of Crafmanship with Students. Portsmouth NH, Heinemann.

Sennet, Richard (2008). De ambachtsman. De mens als maker. Amsterdam, J.M. Meulenhoff bv.

 

 

Sakkeren

Het is zomer en de leraren die denken dat ze ertoe doen staan in de klaagstand. Die gaan dag in dag uit tekeer op Twitter tegen Curriculum.nu, waarbij ze elkaar napraten en versterken. Ik heb zelden een krachtiger voorbeeld van socialiserende persoonsvorming gezien, zullen we maar zeggen.

Ze hebben een eigen clubje, deze twitteraars. Iets met boerenverstand in de titel. “De laatste onderwijscommissie.” Ze zijn de bewindvoerders van een failliete boedel. Ze doen het voorkomen alsof we in de eindtijd zitten en dat met de voorstellen die nakende zijn het onderwijs krakend in elkaar sodemietert.

Redden wat je redden kunt!

Vandaar ook dat ze als nijvere bijen feedback geven op de voorstellen. Feedback die zal worden gebruikt om te zeggen dat de respons onder leraren hoog was. De leraren fiatteren zo een proces waar ze tegen zijn. Ze schragen een vorm. De inhoud krijgen ze cadeau.

Vakwerk.

En ze geloven, ondanks hun boerenverstand, in complotten. Dat krijg je ervan, als je elkaar voortdurend nakakelt en navelstaart. Ergens vanuit de krochten van Unesco wordt het Nederlandse onderwijs een richting op geduwd die fnuikend is.

“Staatspedagogiek!” wordt er zelfs roepend geschreven.

En dat soort kretologie trekt mensen aan die al een broertje dood hebben aan het onderwijssysteem en (alweer) bloed ruiken. Het zijn de haaibaaien van de bankzitters; de slopers van alle redelijkheid.

Alles gaat, volgens de redenatie van de boerenverstandclub en de systeemcritici, naar de ratsmodee.

Echt?

Ik denk dat het wel meevalt. Als je een heldere visie op onderwijs hebt dan maakt zo’n herzieninkje van het curriculum weinig uit. Je weet wat je wilt met je onderwijs en stuurt daar op. Wat de politici in Den Haag straks zullen besluiten interesseert je geen reet. En wat enkele omhooggeschoten leraren denken te bedenken voor mijn praktijk doet er niet toe. De praktijk dat ben ik zelf. En ik voer geen plannen uit waar ik tegen ben.

Simpel.

 

 

 

Et in Arcadia Ego, of waarom je Meridiaan van bloed van Cormac McCarthy moet lezen.

Robert Macfarlane houdt ervan om boeken weg te geven. Het liefst geeft hij Blood Meridian van Cormac McCarthy weg. Het boek verscheen in 1985 en is volgens diverse literatuurkenners het beste boek dat in de afgelopen halve eeuw is verschenen. Volgens Harold Bloom, auteur van onder meer De kunst van het lezen, is het boek in z’n genre niet te overtreffen. Bloom vindt voorts dat McCarthy voor dit boek de Nobelprijs voor de Literatuur zou mogen ontvangen.

Het lukte Bloom niet om het boek in één keer te lezen. Hij had er drie pogingen voor nodig. Het boek komt nogal aan, zo moest hij toegeven. Het is het meest apocalyptische verhaal dat ik heb gelezen. Openbaringen verbleekt bij deze tocht vol bloed en waanzin. Dat was ook de reden dat Bloom het tweemaal terzijde legde, je moet al het bloedvergieten als lezer verwerken.

Want McCarthy laat niets aan de verbeelding over in deze roman, waarin een enigszins naïeve jongen in een wereld vol geweld terechtkomt. We trekken met de jongeman mee door een desolaat landschap, waarin het leven van mens of dier niet telt. Hij jaagt met een groep mannen op Apachen. Een scalp levert geld op. Maar het jagen op de Apachen ontaardt in moordpartijen zonder weerga. Kwade genius in dit alles is Judge Holden, een duivelachtig personage. Waar hij komt vloeit bloed en regeert de waanzin. Holden overleeft alles; de hoofdpersoon gaat aan het aan het eind van het verhaal ten onder.

Meridiaan van bloed is een universeel verhaal, waarbij – aldus Bloom – Judge Holden het kwaad is. En dat kwaad is alomtegenwoordig. Met dit boek beschreef McCarthy verhalen en situaties die we allemaal kennen. Zo ligt My Lai op deze meridiaan van bloed. De aanval op het Soedanese dorp in Wat is de wat? van Dave Eggers zou een passage uit het boek van McCarthy kunnen zijn (ik kan me niet voorstellen dat Eggers Meridiaan van bloed niet heeft gelezen), evenals de brandende kampongs van generaal Spoor tijdens de ‘politionele acties.’

Rechter Holden legt de soldaten in het legertje uit dat oorlog al bestond voordat de mens er was en louter wachtte op jongeren die de wapens zou opnemen. Dit lijkt verdraaid veel op wat Paul Morland beschrijft in Het menselijk getij. Jongeren trekken ten strijde, ouderen zitten hun tijd uit. Morland hierover: “Er bestaat een duidelijk verband tussen de vreedzaamheid van Zwitserland en het feit dat de gemiddelde Zwitserse burger ruim boven de veertig is.” Voor uw beeld: De gemiddelde Nederlander is ongeveer 41 jaar oud. Als de filosoof Emil Cioran nu geleefd zou hebben, dan zou hij landen als de onze ongetwijfeld uitgeblust noemen.

Maar in de wereld van het ruige westen van Amerika spugen jonge mannen op de grond waarna ze elkaar in stukken hakken, van dichtbij door het hoofd schieten, elkanders hersenpan kloven met een bijl, een ander de voetzolen afsnijden zodat deze op handen en voeten door het leven moet, of iemand op z’n kop boven een vuur hangen, zodat de hersenen beginnen te koken en de stoom uit de neusgaten spuit.

Waar het ongeregelde zootje soldaten in Meridiaan van bloed Mexicanen neermaait alsof het niets is – ze zijn net zo mensonwaardig als Apachen – daar richtte Patrick Crusius in El Paso zich ook op ‘de ander.’ Op het geweer van rechter Holden staat de Latijnse spreuk Et in Arcadia Ego, wat zo ongeveer betekent dat men de dood ook in het land van geluk vindt. En wat zijn die vijftig staten van Amerika anders dan het beloofde land? Het land waar men naartoe trekt om het geluk te beproeven?

 Brenton Tarrant, de massamoordenaar van Christchurch, had zijn wapen volgekrast met woorden als “Refugees. Welcome to Hell.” Tarrant, Adam Lanza, Patrick Crusius, Eric Harris en Dylan Klebold, om maar enkele massamoordenaars te noemen, waren jonge mannen. Zij hadden in het legertje van Holden vast hun plek gevonden en hebben genoten van het leed dat ze anderen aandeden. McCarthy heeft hen, zonder ze te kennen, in de literatuur vastgelegd. Een aangrijpend boek als dat van David Vann over schoolschutter Steve Kazmierczak, verbleekt bij het boek van McCarthy. Niemand beschrijft het kwaad zo scherp als hij.

Guercino, Et in arcadia ego (1623)

(bron)

Laten we nog even terug gaan naar het Soedanese dorpje waar Valentino Achak Deng opgroeide. Dave Eggers begreep dat hij diens verhaal het best in romanvorm kon vertellen. Voor hem waren boeken als Catch 22 van Joseph Heller hierbij een inspiratie. Ik ken maar weinig lezers die niet onder de indruk zijn van Eggers prestatie. Eggers raakt in zijn boek in wezen de kern van een conflict dat de komende jaren nog veel het nieuws uit die regio zal beheersen. Voor wie dieper wil graven in het conflict dat zich in Soedan afspeelt, is het boek van Eliza Griswold een aanrader. Zij laat zien hoe op en rond de tiende noorderbreedtegraad het christendom en de islam op elkaar botsen en elkaar bestrijden. Boko Haram in Nigeria (lees ook het boek van Andrea C. Hoffmann: Ontvoerd door Boko Haram) is hiervan een voorbeeld. Maar ook de strijd in de Filipijnen is illustratief. Even ter aanvulling. In de Filipijnen is 52% van de bevolking jonger dan 25 jaar. In Soedan is 63% van de bevolking jonger dan 25 jaar en in Nigeria is dit ongeveer 62%. Ter vergelijking: In Nederland ligt dit percentage rond de 28%.

Waarmee maar gezegd is dat rechter Holden overal is én nergens. Holden duikt op en verdwijnt weer. En waar jongeren zijn, denk aan het Midden-Oosten, daar is Holden. Hij voedt de machine die oorlog heet en laat staten, regeringen en geloven hun jongeren offeren aan een hoger doel. Dat hoger doel ontbreekt wellicht in de scalptocht in Texas, Mexico en Californië, maar de boodschap is duidelijk: Het kwaad stuurt en overleeft. Altijd. En overal ter wereld zijn jongemannen bereid te doen wat een beschaving als de onze veracht, namelijk gruwelijk tekeer te gaan.

En verdorie, McCarthy heeft dit boek geschreven alsof hij een oudtestamenticus is. De religiositeit, het conflict tussen goed en kwaad en de verleiding van de waanzin zijn zo scherp beschreven dat het angstaanjagend is. Bloom moest het boek terzijde leggen en er tweemaal opnieuw in beginnen. Ik las het boek in fasen. Waar ik bij andere schrijvers kan doorlezen, daar is de stijl van McCarthy in Meridiaan van Bloed zo intens dat je met enige regelmaat op adem moet komen. Dit niveau bereikt hij in zijn andere boeken niet. Loop maar eens een tijdje op met vader en zoon in The Road. Het landschap is apocalyptisch, het verhaal evenwel niet. Meridiaan van Bloed is een meesterwerk.

Ik mag graag boeken weggeven. Zoals die van Robert Macfarlane. Meridiaan van bloed moet je zelf maar kopen. Dat boek durf ik niet weg te geven.