Zelf lessen maken

Het idee dat je zonder methode in staat bent om goed onderwijs te geven vind ik eerlijk gezegd lastig. Ik kende een school in de Zaanstreek waar de leraren alle lessen zelf maakten. We spreken over de late jaren ’90 van de vorige eeuw. Dat moet veel werk zijn geweest voor die leraren. De school in de Zaanstreek is me bijgebleven, omdat na het vertrek van de directieve directeur het team haar kans schoon zag en zorgde dat er methodes werden ingevoerd. Ze vonden de werkdruk gewoonweg te hoog.

Wie inzicht wil krijgen in hoeveel tijd het kost om een eigen lessenserie te ontwerpen, verwijs ik graag naar het werk van Karel van het Reve (1921-1999). In de bundel Afscheid van Leiden, kijkt Van het Reve terug op het voorbereiden en geven van colleges. Je kunt slechts een beperkt aantal colleges per week geven, aldus de voormalige hoogleraar Slavistiek, omdat ze gewoonweg veel voorbereidingstijd vragen. Stel nu eens, schrijft Van het Reve, dat ik een serie van 20 colleges over Tolstoj geef. Dan heb ik geen tijd om boeken van Tolstoj te herlezen of boeken over het werk van deze grote auteur te bestuderen; de voorbereiding van die colleges slokt alle tijd op. Alle kennis moet ik tevoren al tot me hebben genomen.

Ergens anders schrijft Van het Reve over de hoeveelheid kennis die hij nodig heeft om zo’n cyclus van colleges te kunnen geven. Ik heb lang gezocht naar deze passage, maar heb deze niet zo snel terug kunnen vinden. Ik meen dat Van het Reve opmerkt dat hij nog geen 5% van alles wat hij over een onderwerp weet als kennis overdraagt aan de studenten.

Stel je nu voor dat je dagelijks de taallessen maakt. Een methode heb je niet. Je moet als leraar zicht hebben op de leerlijnen, weten wat de volgende stap is die je leerlingen moeten zetten in hun taalontwikkeling en ook nog de kennis hebben om het juiste materiaal en de goede didactiek te gebruiken om de doelen die je hebt gesteld te realiseren. Dat is een stevige klus. En het valt te voorspellen dat op een school waar de werkdruk hoog is, de leraar dit ’s avonds zit te doen. Tijd om te lezen over taalonderwijs is er dan niet.

Ik ben geen tegenstander van een taal-, reken- of spellingmethode, dat moge duidelijk zijn. Ik denk dat een methode een middel kan zijn om goede lessen te geven. Startende leraren kunnen met behulp van zo’n methode ritmes en routines opbouwen. Een methode helpt je, door het overzichtelijk presenteren van de lesstof, doelen te stellen. Bovendien kun je in zo’n methode oefenen met een instructiemodel. Je doorloopt de stappen van zo’n model om het lesdoel te bereiken; de opgaven in de methode bieden de leerlingen vervolgens ruimte om te oefenen.

Wij maken op mijn school ons eigen thematisch onderwijs. Ik vind dat altijd een hele opgave. Hoe vind ik de goede teksten die passen bij het niveau van de leerlingen? Hoe weet ik of ik het doel van les bereik door middel van het lesplan dat ik heb gemaakt? Welk audiovisueel materiaal kan ik inzetten? Ben ik niet te lang aan het woord? Etcetera.

We geven in een thema niet alleen lessen om de inhoudelijke doelen te bereiken, maar maken ook de lessen voor technisch en begrijpend lezen. Dit vraagt om kennis van teksten, doorgaande leeslijnen, etc. Een prachtige klus die het vakmanschap prikkelt en vergroot. Maar ook een tijdrovende klus die alleen realiseerbaar is in een school zonder rompslomp.

Ik heb leraren ten onder zien gaan omdat ze werkten in een stuurloze school met hoge werkdruk en waar methodes voor lezen, taal en spelling uit den boze waren. Deze leraren werkten zichzelf over de kop en hadden steevast het gevoel tekort te schieten. Om zelf onderwijs te kunnen maken is een goed georganiseerde school met weinig werkdruk voorwaardelijk. Ik schrik als ik een directeur hoor zeggen dat ze het op haar school anders gaat doen en een fris, vernieuwend onderwijsmodel introduceert, terwijl haar manier van aansturen en leiden hetzelfde blijft. Je overvraagt in een stuurloze school een leraar al snel, onthoud dat maar.

Het lijkt me derhalve belangrijk om de juiste voorwaarden te scheppen om leraren hun eigen onderwijs te laten maken. Je moet daarbij rekening houden met het feit dat het voorbereiden van een goede serie lessen veel tijd kost. Heeft een leraar die tijd? Is de schoolorganisatie dusdanig dat het de leraren niet extra belast? Dan is het te overwegen.

En dan nog iets. Van het Reve kon alleen zijn colleges geven omdat hij zo ongenadig veel wist van de Russische literatuur.  Weet ik genoeg van de Verenigde Staten om daar in groep 8 goede lessen over te geven? Je kunt alles opzoeken, maar je moet meer weten dan wat je de leerlingen leert. Dat is echt iets om over na te denken. Ook vanuit het perspectief dat de leerlingen per week 25 uur tegenover je zitten. Ik ben echt blij met de handvatten die Getal & Ruimte jr. en Staal! me bieden.

Verder rommel ik wat aan met die gasten, dat spreekt.